Grensoverschrijdend gedrag, waar ligt de grens?
De beklaagde in deze tuchtzaak is een sociaal psychiatrisch verpleegkundige (spv), die in de functie van coördinerend behandelaar betrokken is geweest bij behandeling van een patiënte. De spv voert een aantal ondersteunende gesprekken met de patiënte. Bij het weggaan van de patiënte geeft de spv haar met enige regelmaat een troostend bedoeld schouderklopje. Op enig moment is de patiënte overstuur en is de spv voor haar gaan staan, waarbij hij (volgens de patiënte) haar met twee handen vastpakt dan wel (volgens de spv) kort haar schouder aanraakt. Na een aantal gesprekken dient de patiënte een klacht in bij het Regionaal Tuchtcollege (RTG) en stelt dat de verpleegkundige haar heeft aangeraakt ondanks dat hij wist van haar achtergrond (mishandeling) en ondanks dat zij eerder had gezegd niet aangeraakt te willen worden.
Het RTG overweegt dat, hoewel dit in zijn algemeenheid met de nodige terughoudendheid moet plaatsvinden, een korte goedbedoelde aanraking op niet-intieme plekken normaal gesproken niet grensoverschrijdend is. Dat geldt ook in een situatie waarin een patiënt overstuur en/of in paniek wordt aangetroffen in de wachtkamer. Ook een mishandeling in het verleden maakt niet dat zo’n aanraking om die reden altijd onzorgvuldig is. Het kan wel zijn, aldus het RTG, dat er bijzondere omstandigheden zijn die met zich brengen dat het aanraken van een patiënt, hoe goedbedoeld ook, toch onzorgvuldig is. Dat daarvan in dit geval sprake is, heeft het RTG niet kunnen vaststellen omdat partijen van mening verschillen over de feiten. Het RTG is zelf niet bij de gebeurtenissen aanwezig geweest en kan om die reden niet vaststellen wat er precies is gezegd en gebeurd. Daarbij komt dat het dossier op verzoek van de patiënte is verwijderd zodat ook dat niet meer duidelijkheid kan geven over de feiten. Om het handelen van de verpleegkundige te kunnen beoordelen moet eerst vaststaan dat dit handelen heeft plaatsgevonden. Het RTG kan slechts vaststellen dat de spv de patiënte kort en met goede bedoelingen heeft aangeraakt toen zij overstuur was. Dat is tuchtrechtelijk niet verwijtbaar. De klacht tegen de spv wordt als kennelijk ongegrond afgewezen.
Deze uitspraak laat zien dat de grens tussen wel of niet grensoverschrijdend gedrag diffuus is. Wat de een ziet als een goedbedoelde opmerking of aanraking, kan door de ander als grensoverschrijdend worden opgevat en ervaren. Gedrag hoeft niet per definitie seksueel getint te zijn om als grensoverschrijdend te kunnen worden aangemerkt. Een goedbedoelde opmerking of aanraking kan, zeker als er sprake is van een belaste voorgeschiedenis of bij een kort lontje, in sommige gevallen bij de patiënt of cliënt zelfs tot fysieke, mentale of emotionele schade leiden. De Beroepscode Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige (uit 2002, maar nog altijd actueel) bevat de bepaling dat de spv zich zowel tijdens als na afloop van een behandeling dient te onthouden van gedrag waarvan redelijkerwijs kan worden verwacht dat hierdoor het vertrouwen in het beroep wordt geschaad. De houding van de spv jegens de cliënt is, aldus de Beroepscode, gebaseerd op respect voor diens persoon en de spv dient zich te onthouden van elke vorm van machtsmisbruik tegenover de cliënt. Verder is het de spv verboden gedurende de looptijd van de hulpverlening, en na afloop hiervan zolang er sprake zou kunnen zijn van enige afhankelijkheid tussen de spv en de cliënt, een andere relatie met de cliënt te hebben dan een hulpverlenersrelatie. Dit houdt onder meer het verbod in dat de cliënt en/of spv deze relatie als seksueel van aard zal ervaren, zoals seksueel getinte opmerkingen alsmede het aanraken van genitaliën of andere lichaamsdelen die normaliter met seksualiteit geassocieerd worden. Alertheid is dus geboden. De uitdrukking ‘Optimale betrokkenheid met behoud van distantie’ vormt ook hier een gouden regel.
