Immateriële schadevergoeding wegens schending AVG: overzicht rechtspraak
Door een schending van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) kan iemand materiële of immateriële schade lijden. In deze bijdrage wordt het recht op vergoeding van immateriële schade toegelicht, naar de stand van de Nederlandse rechtspraak tot nu toe.
Schade door een inbreuk op de AVG
Op grond van art. 82 AVG heeft iedereen die materiële of immateriële schade lijdt ten gevolge van een inbreuk op de AVG, het recht om van de verwerkingsverantwoordelijke of de verwerker schadevergoeding te ontvangen voor de geleden schade.
Bij immateriële schade kan worden gedacht aan schade als gevolg van verlies van controle over persoonsgegevens of beperking van rechten, discriminatie, identiteitsdiefstal of -fraude, financiële verliezen, ongeoorloofde ongedaanmaking van pseudonimisering, reputatieschade en verlies van vertrouwelijkheid van door het beroepsgeheim beschermde persoonsgegevens (overweging 85 AVG).
Volgens overweging 146 AVG moet het begrip ‘schade’ ruim worden uitgelegd in het licht van de rechtspraak van het Hof van Justitie, op een wijze die ten volle recht doet aan de doelstellingen van de AVG, onverlet eventuele eisen tot schadeloosstelling wegens inbreuken op andere regels in het Unierecht of het lidstatelijke recht. Tot op heden heeft het Europese Hof van Justitie nog geen uitleg gegeven aan het schadebegrip of over de vergoedbare immateriële schade bij een onrechtmatige verwerking van persoonsgegevens, ook niet onder de (ingetrokken) Privacyrichtlijn (Richtlijn 95/46/EG). In Nederlandse rechtspraak wordt (dan ook) aangesloten bij het Nederlandse rechtsbestel.
Uitgangspunten Hoge Raad
Voor vergoeding van immateriële schade wordt in Nederland (doorgaans) aansluiting gezocht bij art. 6:106 BW. Volgens dit artikel bestaat recht op een naar billijkheid vast te stellen schadevergoeding in geval van (onder meer) een ‘aantasting op andere wijze in zijn persoon’ (lid 1 sub b).
In onder meer het arrest van 19 juli 2019 (ECLI:NL:HR:2019:1278) heeft de Hoge Raad de volgende uitgangspunten geformuleerd voor het verkrijgen van schadevergoeding bij een aantasting op andere wijze in de persoon:
- van een ‘aantasting op andere wijze in zijn persoon’ kan sprake zijn in geval van geestelijk letsel. Voor geestelijk letsel dienen concrete gegevens te worden aangevoerd, waaruit kan volgen dat psychische schade is ontstaan. Geestelijk letsel dient naar objectieve maatstaven te worden vastgesteld;
- ook kan sprake zijn van ‘anders dan geestelijk letsel’, gelet op aard en ernst van de normschending en de gevolgen daarvan. Dit vergt een onderbouwing met concrete gegevens. De aard en ernst van de normschending kunnen meebrengen dat nadelige gevolgen voor de hand liggen, op grond waarvan aantasting kan worden aangenomen (vgl. de arresten ‘Oudejaarsrellen’ en ‘Wrongful life’);
- voor ‘aantasting op andere wijze in persoon’ is enkele schending van een fundamenteel recht onvoldoende.
Uitspraken 1 april 2020 ABRvS
Op 1 april 2020 heeft de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (ABRvS) in vier zaken uitspraak gedaan over de vraag of aanspraak bestaat op schadevergoeding vanwege een (vermeende) schending van de AVG. In deze uitspraken past de ABRvS de hiervoor genoemde criteria van de Hoge Raad toe. Ook oordeelt de ABRvS dat schadevergoeding in de zin van de AVG niet bedoeld is als punitieve sanctie en uitsluitend voorziet in herstel van of het bieden van compensatie voor schade als gevolg van inbreuk op privacy.
Deze uitspraken van de ABRvS bevestigen verder dat zowel de civiele rechter als de bestuursrechter over schadevergoeding onder de AVG kan oordelen. Er is dus een keuzemogelijkheid. Uitzondering daarop is wanneer het gevorderde bedrag boven de grens van € 25.000,- uitkomt. In dat geval is de civiele rechter exclusief bevoegd. Op grond van titel 8.4 Algemene wet bestuursrecht (Awb) is de bevoegdheid van de bestuursrechter beperkt tot gevorderde schadevergoedingen tot € 25.000,-.
Overzicht rechtspraak
De Nederlandse rechtspraak over immateriële schadevergoeding onder de AVG is -voor zover mij bekend- weergegeven in dit overzicht, voorzien van een korte toelichting en het bedrag aan (toegekende) schadevergoeding. Twee maal is een vergoeding van € 500,- toegewezen, het hoogste bedrag tot nu toe.
Uit deze uitspraken kan in algemene zin het volgende worden opgemaakt:
- niet iedere inbreuk op de AVG geeft recht op schadevergoeding;
- hoe ernstiger de inbreuk, hoe sneller wordt geoordeeld dat nadelige gevolgen aannemelijk zijn, zonder dat een uitgebreide onderbouwing van de betrokkene wordt verlangd. Relevante factoren zijn (onder meer) de aard, duur, frequentie en ernst van de inbreuk;
- bij een minder ingrijpende inbreuk geldt meer terughoudend en de noodzaak tot onderbouwing van schade.
Prejudiciële vragen HvJ EU
Interessant is dat het ‘Oberste Gerichtshof’ (Oostenrijk) op 12 mei 2021 prejudiciële vragen over toekenning van schadevergoeding onder de AVG aan het Europese Hof van Justitie heeft voorgelegd. Deze vragen luiden als volgt:
- Vereist de toekenning van schadevergoeding overeenkomstig artikel 82 van verordening (EU) 2016/6791(hierna: „AVG”) naast een inbreuk op de bepalingen van de AVG ook dat de eisende partij schade heeft geleden, of volstaat reeds de inbreuk op bepalingen van de AVG als zodanig voor de toekenning van schadevergoeding?
- Bestaan er voor de berekening van de schadevergoeding naast de beginselen van doeltreffendheid en gelijkwaardigheid andere Unierechtelijke bepalingen?
- Is de opvatting dat de toekenning van immateriële schade veronderstelt dat er sprake is van een effect of gevolg van de schending dat op zijn minst van enig belang is en verder gaat dan de door de inbreuk ontstane ergernis, verenigbaar met het Unierecht?
Het is afwachten of de Nederlandse rechtspraak tot nu toe in lijn is met de antwoorden van het Europese Hof.
